การย่ำขาง

• ย่ำขาง เป็นวิธีการบำบัดรักษาโรคภัยไข้เจ็บแบบพื้นบ้านล้านนาอีกประเภทหนึ่ง โดยมากใช้สำหรับบำบัดหรือรักษาอาการเจ็บปวดตามร่างกาย โดยใช้เท้าชุบน้ำยา(น้ำไพลหรือน้ำมันงา) แล้วไปย่ำลงบนขางที่เผาไฟจนร้อนแดง แล้วจึงไปย่ำบนร่างกายหรืออวัยวะของผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด พร้อมทั้งเสกคาถาอาคมกำกับด้วย ในอดีตหมอเมืองจะใช้เท้าย่ำรักษาส่วนต่างๆของร่างกายรวมทั้งศีรษะด้วย แต่ต่อมามีการปรับเปลี่ยนเป็นใช้มือหรือลูกประคบนวดในส่วนของศีรษะแทน ส่วนอื่นๆ ของร่างกายยังคงใช้เท้าย่ำเหมือนเดิม หมอเมืองที่รักษาด้วยการย่ำขาง เรียกว่า หมอย่ำขาง

 

คำว่า “ขาง” เป็นโลหะเหล็กผสมพลวงที่นำไปหล่อเป็นใบขาง(ผาลไถ สำหรับใช้ไถนา ขนาดประมาณ ๘ *๖ นิ้ว ปลายแหลม) เนื่องจากขางเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการไถนาที่ใช้กันมาตั้งแต่สมัยโบราณ เชื่อกันว่ามีความขลังและศักดิ์สิทธิ์ เพราะสามารถไถนาปลูกข้าวเลี้ยงคนทั้งโลกได้ อีกทั้งมีคุณสมบัติไม่เป็นสนิมง่ายและในตัวขางมีแร่ธาตุบางชนิดที่เป็นตัวยาสามรถใช้รักษาโรคได้ ในสมัยก่อนหากเด็กมีอาการเจ็บปากเจ็บลิ้น จะนำขางที่เผาแล้วไปแช่น้ำให้เด็กดื่ม ทำให้อาการเจ็บป่วยนั้นหายได้ หมอเมืองบางคนเชื่อว่า ความร้อนจากขางจะทะลุทะลวงเข้าไปในร่างกายผู้ป่วยได้ลึกกว่าการใช้โลหะอย่างอื่น

 

ในอดีตการใช้ขางรักษาโรคมีหลาย วิธีดังนี้

                ๑.ย่ำขาง คือการเอาเท้าชุบน้ำยา(น้ำไพลหรือน้ำมันงา) แล้วไปย่ำหรือวางบนขางที่เผาจนร้อนแดงแล้ว ไปย่ำบริเวณร่างกายผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด การรักษาด้วยวิธีนี้ยังมีอยู่ในปัจจุบัน

                ๒.ปึ๊ขาง คือ การเป่าหรือการพ่นน้ำยา (น้ำไพลหรือน้ำมันงา) ลงบนขางที่เผาจนร้องแดง ทำให้ไอน้ำพุ่งไปประทะกับร่างกายผู้ป่วย บริเวณที่มีอาการเจ็บปวด

                ๓.จู้ขาง คือ การเอาห่อยาสมุนไพรชุบน้ำยา (น้ำไพลหรือน้ำมันงา) มาวางบนขางแล้วเอาไปประคบบริเวณร่างกายผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด

กลุ่มอาการหรือโรคที่สามารถบำบัดรักษาด้วยวิธีการย่ำขาง ได้แก่

๑ .กลุ่มอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดเอ็น ปวดข้อ ปวดกระดูกซึ่งอาจจะมีสาเหตุมาจากความไม่สมดุลของธาตุหรือจากสิ่งที่เกิดแต่ป่า ไม่สามารถมองเห็นได้ เรียกว่า โป่ง ทำให้มีอาการปวดบวม เป็นก้อน หรือมีสาเหตุมาจาก สิ่งที่เกิดแต่น้ำ เรียกว่า ยำ ทำให้มีการปวด คัน ผิวหนัง แดงร้อน เป็นตุ่มพุพอง นอกจากนั้นยังมีสาเหตุมาจากการทำผิดต่อผีปู่ย่า (ผีบรรพบุรุษ ) ผีเจ้าที่ การลืมแก้บน และการถูกคุณไสย
๒.กลุ่มอาการชาที่มักเกิดที่มิ เท้า ขา เอว ซึ่งหมอย่ำขางเชื่อว่าเกิดจากเลือดลมในร่างกานไหลเวียนไม่สะดวก ทำให้เส้นเลือดตีบ การย่ำขางสามารถขยายเส้นเลือดและรักษาได้
 ๓. กลุ่มอาการอัมพฤกษ์ อัมพาต เชื่อกันว่า เป็นอาการที่สืบเนื่องมาจากการปวด ซึ่งเกิดจากธาตุลมเข้าแทรก ทำให้เส้นตึงแข็ง หากปล่อยไว้นาน จะทำให้เสียเส้นเป็น อัมพฤกษ์ ถ้าปล่อยไว้นานเกินไปจะเสียแบบถาวร กลายเป็นอัมพาต ทำให้ต้องใช้เวลายาวนานใจการรักษา จึงจะทุเลาเบาบาง หรือบางรายอาจจะไม่สามารถรักษาให้หายได้

ข้อห้าม
สำหรับการย่ำขาง ห้ามใช้รักษาผู้ป่วยที่กำลังตั้งครรภ์ มีประจำเดือน ผู้ที่เพิ่งผ่าตัดใหม่ ผู้ป่วยโรคหัวใจ โรคมะเร็ง (เพราะความร้อนจะทำให้มะเร็งกระจายตัวได้เร็วขึ้น) โรคปอด โรคหืด และผู้ป่วยที่มีไข้ขึ้นสูง
ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาโดยวิธีย่ำขางจะต้องยึดถือข้อห้ามที่หมอย่ำขางบอกกล่าว เพื่อให้อาการเจ็บป่วยหายเร็วขึ้น โดยเฉพาะเรื่องอาการกินที่หมอย่ำขางเชื่อว่าเป็นของแสลงซึ่งจะทำให้ ผู้ป่วยมีอากานเจ็บปวดและจะกลับมาเป็นซ้ำอีก ได้แก่ หน่อไม้ ผักชะเอม บอน ทุเรียน ไข่ เนื้อไก่ เนื้อวัว ปลาไหล ของหมักดอง อาหารทะเล หอย ปลาไม่มีเกล็ด และกบ